Strona główna Polskiej Rady EkumenicznejPRE
ekoKościół

Polska Rada Ekumeniczna

ekoKościół

Ekologia w perspektywie ewangelicko-reformowanej

Kwestia zachowania stworzenia w teologii i działalności
Światowej Wspólnoty Kościołów Reformowanych

 

Światowa Wspólnota Kościołów Reformowanych (ang. World Communion of Reformed Churches, dalej: ŚWKR) powstała podczas zjednoczeniowej Rady Generalnej w Grand Rapids w USA w lipcu 2010 r. Połączyły się wówczas Światowy Alians Kościołów Reformowanych, Prezbiteriańskich i Kongregacjonalnych, który – z niewielkimi zmianami w nazwie – istniał i działał od 1875 r., oraz Ekumeniczna Rada Reformowana. Dzisiaj członkami Wspólnoty są niezależne struktury Kościołów wyznaniowych określających się jako: kongregacjonalne, prezbiteriańskie, reformowane, zjednoczone i jednoczące (luteranie + reformowani + grupy charyzmatyczne) oraz waldensów i remonstrantów. Jest takich Kościołów ponad 230 z ponad 100 krajów i reprezentują około 80 mln chrześcijan na wszystkich kontynentach. Od stycznia 2014 r. główna siedziba organizacji mieści się w Hanowerze, a za główne motto działania stowarzyszenie przyjęło słowa: „Wezwani do wspólnoty, zobowiązani na rzecz sprawiedliwości”.

1. Na pytanie: „Czym się zajmujemy?” ŚWKR odpowiada, że jesteśmy powołani, by być wspólnotą Kościołów połączonych razem w Chrystusie, by wspierać odnowę i jedność Kościoła, a jednocześnie uczestniczyć w Bożym dziele przetwarzania świata.

2. W tym kontekście ŚWKR uważa, że koordynuje wspólne inicjatywy Kościołów w następujących zakresach: a) wspólnota i jedność Kościoła; b) sprawiedliwość – ekonomiczna, w ochronie środowiska, społeczna; c) kształcenie pracowników i przywódców; d) misja; e) teologia.

Zjednoczeni w Chrystusie i zakorzenieni w historycznej tradycji ewangelików reformowanych – odwołując się w szczególności do teologii Jana Kalwina – członkowie Kościołów są przekonani, że wiara chrześcijańska stale odpowiada na Boże wezwanie, by wychodzić naprzeciw duchowym potrzebom ludzi i dążyć do zapewnienia sprawiedliwości dla wszystkich w procesie przetwarzania świata poprzez miłość Jezusa Chrystusa. Tak myślący ewangelicy reformowani czują się zobowiązani, by współpracować z innymi ruchami kościelnymi w zakresie takich zagadnień jak: wspólne działanie na rzecz zapobiegania zmianom klimatu, wspólne świadectwo na rzecz pokoju na świecie, sprawiedliwość dotycząca partnerstwa obu płci i dialog teologiczny.

Wspólnota działa instytucjonalnie obradując podczas Rad Generalnych (co 7 lat), w których biorą udział delegaci wszystkich Kościołów. Przedstawicielami Wspólnoty są prezydent, sekretarz generalny i komitet wykonawczy (składa się z 25 osób ze wszystkich kontynentów, w tym połowa kobiet, a jednocześnie nie mniej niż 5 osób w momencie wyboru jest poniżej 30. roku życia). Dla społeczności Kościołów Wspólnota proponuje dorobek teologicznej pracy, dialog ekumeniczny, wsparcie w wysiłkach na rzecz jedności Kościoła, dba o partnerstwo mężczyzn i kobiet w kierowniczych gremiach Kościołów, wspiera działanie Kościołów poprzez deklaracje wiary, jak np. „Wyznanie z Akry” (2004), wspiera diakonijną i misyjną działalność Kościołów członkowskich poprzez „Fundusz Globalny”.

Zainteresowanie Wspólnoty kwestiami ekologicznymi, a dokładniej kwestią zachowania Stworzenia Bożego, można wykazać na przykładzie materiałów przygotowawczych i treści ostatniej Rady Generalnej, która miała miejsce w Lipsku w lipcu 2017 r. Przebiegała ona pod hasłem „Żywy Boże, odnów i przemień nas”. W materiałach przed Radą zadania teologiczne na dzisiaj zostały określone następująco. Każda teologia, „warta swojej soli”, powinna odpowiadać na wezwania swoich czasów. Dzisiejsza teologia reformowana napotyka szereg rywalizujących sfer czy egoistycznych roszczeń, które nieustannie wymagają teologicznej uwagi, oceny i teologicznie inspirowanego działania. Oto niektóre z nich: a) ekologia i zmiany klimatu; b) ekonomie, które niewolą ludzkość; c) ubóstwo; d) polityczne systemy, które promują siebie; e) płeć, płciowość człowieka i równość płci; f) handel ludźmi; g) wszelkiego rodzaju dyskryminacja, a szczególnie rasizm. To oczywiście nie wyczerpuje listy zagadnień. Pewne z tych spraw dzieją się wewnątrz rodziny reformowanej, inne atakują z zewnątrz. Stąd nasze przekonanie, że odpowiedź teologiczna powinna być ukierunkowana.

W zakresie zmian klimatu i kryzysu ekologicznego wskazano, że obie sprawy negatywnie wpływają zarówno na środowisko naturalne człowieka, jak i na całą przyrodę. Przypomniano, że m.in. poprzez „Wyznanie z Akry” (2004) teologia reformowana zareagowała na wyzwanie stojące przed ludzkością. Wezwano w nim do odpowiedzialnego podejmowania decyzji w zakresie porządku stworzenia. Niestety, mimo apeli ŚWKR i innych rodzin wyznaniowych, ciągle otrzymujemy wiadomości o masowej wycince lasów na świecie, zanieczyszczaniu powietrza, ziemi i zbiorników wodnych, szkodliwych praktykach w uprawie rolnej, które w sumie wzmagają zagrożenie dla przyszłości globu ziemskiego. Hasło: „myśleć globalnie, a działać lokalnie” nie zostało wcielone w życie także w naszych Kościołach, co ukazuje słabość procesu transmisji myśli od teologii do praktyki. Teraz więc teologia reformowana stoi przed zadaniem: „odnów nas i przemień”. Można tego dokonać łącząc działanie teologów z praktyką życia. Nasza postawa musi ulec zmianie. Nie tylko myśl, ale też decyzje i ręce trzeba zaangażować na poziomie lokalnego Kościoła.

Odnotowano także spostrzeżenie, że kwestie zmian klimatu są powiązane z ekonomią polityczną, ubóstwem i bezrobociem. Współczesny kapitalizm zachęca do tworzenia bogactwa „ponad” dobrem ludzkości i stworzonego porządku świata albo ich kosztem. Przykłady można mnożyć: warsztaty, w których pracują dzieci albo nawet dorośli, ale w nieludzkich warunkach; kapitalizm promuje militaryzację społeczeństw w celu ochrony swoich terytoriów i akwizycji źródeł i zasobów naturalnych; wprowadza się ekonomie i systemy, które wzbogacają nielicznych kosztem wielu współobywateli. Notuje się przypadki, w których z gospodarek rozwijających się wyekstrahowane zostają środki finansowe lub zasoby naturalne, by wzbogacić beneficjentów kapitalizmu, podczas gdy prawowici właściciele – in saldo – po dokonanej transakcji pozostają jeszcze bardziej ubodzy. Oczywistym jest, że te skromne w dochody gospodarki są wystawione na nową formę kolonializmu. Korporacje ponadnarodowe, które podejmują działalność w tych krajach, z reguły używają taniej siły roboczej, a zdecydowanie przyczyniają się do niszczycielskiej eksploatacji zasobów naturalnych i szkodliwie zanieczyszczają środowisko. Takie niesprawiedliwości tworzą – w skali światowej, krajowej i lokalnych Kościołów – wyzwania dla reformowanej teologii, która pozostaje profetyczna, a więc nie może przemilczać systemowej niesprawiedliwości potęg w tym świecie.

W materiale przygotowawczym przypomniano dorobek dwóch rodzin. Światowy Alians Kościołów Reformowanych (poprzednik ŚWKR) już podczas walnego zgromadzenia w Seulu (1989) ogłosił, że w 1994 r. wprowadzi program „Peace, Justice and Integrity of Creation” [Pokój, sprawiedliwość i zachowanie Stworzenia]. Reformowani uważają, że już wtedy zostały zasiane ziarna wiarygodnego poszukiwania sprawiedliwości przez Wspólnotę. To właśnie ci, którzy podjęli taką inspirację, „przepracowali” program w swoich Kościołach, zmotywowani do działania wzięli udział w spotkaniu Aliansu w Akrze i wyrazili zobowiązanie Aliansu w brzmieniu „Wyznania z Akry” (2004). Podstawą propozycji zawartych w tym dokumencie było wyznanie zawarte w artykułach 17 i 18: „Wierzymy w Boga, Stwórcę i Podtrzymującego wszelkie życie, który powołuje nas do partnerstwa w stworzeniu i odkupieniu świata. Żyjemy w obietnicy, że Jezus Chrystus przyszedł, by wszyscy mieli pełnię życia (J 10,10). Prowadzeni i podtrzymywani przez Ducha Świętego otwieramy się na rzeczywistość naszego świata. Wierzymy, że Bóg jest suwerenny nad całym stworzeniem. »Pańska jest ziemia i to, co ją napełnia« (Ps 24,1)”.

Podobnie odnotowano potrzebę poruszania tych zagadnień w pracy Reformowanej Rady Ekumenicznej, która wydała dokumenty: „The Church and its Social Calling” [Kościół i jego wyzwanie społeczne] (1980) oraz „The Just Stewardship of Land and Creation” [Sprawiedliwe Gospodarowanie Ziemią i Stworzeniem] (1996). Szczególny nacisk w tych dokumentach był położony na sprawiedliwość ekonomiczną, ale ogólnie można podać to jako przykłady zaangażowania i zobowiązanie na rzecz sprawiedliwości.

Mając takie doświadczenia zaangażowania się obu ugrupowań, które połączyły się w 2010 r., delegaci przybywali na Radę Generalną w 2017 r., potwierdzając odpowiedzialność za podjęcie działania na rzecz sprawiedliwości w tym świecie, zgłaszali gotowość odnotowania znaków czasu i wyrażali przekonanie o potrzebie poznawania woli Boga, zgodnie z wartościami Ewangelii głoszonej przez Jezusa: godność człowieka i sprawiedliwość dla całego Stworzenia Bożego. Delegaci poważnie podejmowali przyrzeczenie zawarte w artykule 42 „Wyznania z Akry”: „Ogłaszamy z mocą, że poświęcimy siebie samych, nasz czas i energię zmianie, odnowie i odtworzeniu ekonomii i Ziemi, wybierając życie, byśmy my i nasi potomkowie mogli żyć (Pwt 30,19)”.

Delegaci przygotowywali się świadomie. Przypomniano, że odczytywanie znaków czasu jest imperatywem w nauczaniu Jezusa wobec uczniów. To wiąże się ze stawianiem pytań dotyczących wszelkiej nierówności w świecie. To wywołuje także konieczność badania wszelkich związków i kontekstów życia, w których pojawia się niesprawiedliwość. Takie wydarzenia nie mogą być odseparowane od siebie, a działania wobec nich stosowane wybiórczo. Misją Kościoła w tym względzie będzie współpraca z Bogiem w budowie sprawiedliwych i inkluzywnych społeczności, które mogą stawać się alternatywnym schronieniem, przestrzenią oporu i nadziei wobec agresji imperiów w tym świecie. Imperiów, które pragną nas podzielić, złamać solidarność naszej ludzkiej społeczności. To oznacza, że sprawiedliwość musi być kręgosłupem każdej naszej teologii, którą wypracujemy i którą zaproponujemy jako pomoc dla Kościołów w ich codziennej misji. Sprawiedliwość musi być kręgosłupem naszego stawania się Wspólnotą. To oznacza budowanie Wspólnoty, która sprawiedliwość nosi w swoim sercu.

W przygotowaniu delegatów odczytywanie znaków czasu zawierało co najmniej kilka zjawisk: zagrożenie zagładą świata przez wybuch konfliktu nuklearnego; zagrożenie zmianami klimatu zogniskowane szczególnie na najbardziej narażonych, co po prostu unicestwia ich życie (np. mieszkańcy atoli na oceanie); zagrożenie wzmacnianymi rządami prawicowymi, przy zaniku aktywnego ruchu robotniczego; zagrożenie konsolidacją politycznej, ekonomicznej i militarnej funkcji władzy, która uderza niszcząco w postępowe ruchy organizacji pozarządowych na całym świecie; zagrożenie konfliktami o podłożu religijnym i w wydaniu religijnego ekstremizmu z przypadkami terrorystycznymi; zagrożenie środowiska naturalnego rabunkową gospodarką zasobami naturalnymi i nieprawdopodobnym zanieczyszczeniem lądu, wody i powietrza; zagrożenie działaniem dzikiej, nieograniczonej niczym chciwości, która dba tylko o zapewnienie bogactwa dla żądnego posiadłości imperium; zagrożenie bałwochwalstwem konsumeryzmu, nacjonalizmu, rasizmu i faszyzmu.

Ta lista nie wyczerpuje oczywiście wszystkich aktualnie odnotowanych zagrożeń dla ludzkości. To, co nas szczególnie interesuje, to kwestie zmian klimatu i kryzysu ekologicznego. Przypomniano, że zmiany klimatu w skali globalnej są wywołane działaniami człowieka w realizacji obowiązującego systemu ekonomicznego (tzw. „gospodarka kontrolowana przez wolny rynek”). Kontynuowane jest ocieplanie klimatu całej Ziemi. Doświadczamy z tego powodu niszczących zjawisk i katastrof w przyrodzie, jak tajfuny lub pożary. Ze wzrostem temperatury podnosi się poziom oceanów i częstotliwość  występowania huraganów. Topnieją zasoby lodowcowe na całym świecie itp. Te pokrótce wyliczone zjawiska zagrażają życiu już teraz. Poza tym wywołują klęski suszy lub głodu, przez co wymuszają migracje ludzkie na masową skalę, a nawet lokalne wojny.

W Radzie Generalnej w Lipsku uczestniczyło 312 delegatów ze 126 Kościołów członkowskich oraz goście, doradcy, eksperci, tłumacze, kapelani i stewardzi. Obrady trwały 10 dni. Zarówno na forum plenarnym, jak i w wielu grupach roboczych starano się omawiać poszczególne zagadnienia. Podstawą i wprowadzeniem były codzienne studia biblijne. Potem, poprzez system dyskusji grupowych i sprawozdań z grup w sekcjach i na forum plenarnym, poszukiwano wypracowania i osiągnięcia konsensusu, jeśli nie wszystkich, to przynajmniej takiej większości, której decyzje mniejszość była skłonna przyjąć do wiadomości (najczęściej akceptowanej). Zdarzały się kilka razy prośby o zapisanie w protokole votum separatum od decyzji podejmowanej na plenum. Wysłuchano sprawozdań organów ŚWKR: sekretarza generalnego ks. Chrisa Fergusona, prezydenta ks. Jerry’ego Pillaya i skarbnika Johanna Weussmanna, a na nową prezydentkę wybrano ks. Najlę Kassab z Narodowego Synodu Ewangelickiego Syrii i Libanu. Decyzje Rady ogłoszono w „Deklaracji wiary w sprawie ordynacji kobiet” oraz w dokumencie „Raport o Świadectwie w Sferze Publicznej” [Public Witness Report].

Rozdział osiemnasty tego raportu jest zatytułowany „Stworzenie i Jedność”. Oto próba przedstawienia treści tego dokumentu: Duch Święty działa poprzez myśl naukową, pomagając chrześcijanom w rozwoju gospodarowania promującego i uwzględniającego środowisko naturalne. Alarmujące są wyniki badań naukowych. Wzywają do zreformowania sposobu życia obywateli naszej wspólnej planety. Głoszą, że (tylko od czasu poprzedniej Rady Generalnej – 7 lat wcześniej) w wyniku zmian klimatu, w tym fal suszy i powodzi, zbiory zbóż zmniejszyły się o 10 proc., co wywołuje klęski głodu i przemieszczanie ludności; ponad milion ludzi mieszkających na wybrzeżach oceanów zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów, a kilka milionów ucieknie w ciągu najbliższych lat. Temperatura oceanów i powietrza naszej planety za naszego życia wzrasta dziesięć razy szybciej niż w jakimkolwiek porównywalnym innym okresie w ciągu minionych 65 mln lat. W 2015 r. Indie doświadczyły najgorszej fali upałów kiedykolwiek notowanych, co spowodowało śmierć 2,3 tys. osób. Podgrzewanie atmosfery ustawicznie prowadzi do katastrofy suszy, bo woda wyparowuje znacznie szybciej z gleby. Tylko w ciągu 2015 i 2016 r. obszary suszy we wschodniej i południowej Afryce zagroziły życiu 36 mln ludzi. Powodowane ludzkim działaniem zmiany klimatu wywołują burze, cyklony, huragany, a tajfuny, które obecnie obserwujemy, przynoszą znacznie większe opady, co prowadzi do potopu i powodzi. Badania naukowe nie pozostawiają złudzeń: nasza planeta jest zagrożona, a my jesteśmy temu współwinni.

Czas specjalnej troski o Stworzenie został ogłoszony. Trwa przez pięć tygodni od 1 września (początek roku liturgicznego w Kościele Prawosławnym i dzień modlitwy o zachowanie środowiska naturalnego) aż do 4 października (pamiątka święta św. Franciszka z Asyżu). W tym okresie Kościoły i ruchy ekumeniczne dostarczają w internecie wzorce i programy modlitw lub nabożeństw poświęconych modlitwie o zachowanie Bożego Stworzenia. Inspirowana Bożym poleceniem, by troszczyć się o całe Stworzenie, i kontynuując reformowaną tradycję, by wiarygodnie służyć światu, ŚWKR pragnie wspólnie z szerokim ruchem ekumenicznym i Kościołami na całym świecie zachęcić wszystkich swoich członków do stałego baczenia na losy naszej planety i możliwość przynoszenia owoców na niej w dłuższym okresie. Niech wyrazem tego będzie włączenie tego zagadnienia do naszego życia liturgicznego. W związku z tym ŚWKR:

Kościół Ewangelicko-Reformowany w Polsce stosując się – w części – do tych zaleceń, proponuje swoim członkom jedną z niedziel wrześniowych jako Dzień Modlitewnej Troski o Stworzenie Boże.

opr. ks. Roman Lipiński
Kościół Ewangelicko-Reformowany

 

Literatura: